วิถีชีวิตล้านนา

ความร้อนบำบัดโรค ภูมิปัญญาจากชาวบ้าน

ความร้อนบำบัดโรคภูมิปัญญาจากชาวบ้าน นักวิทยาศาสตร์ยอมรับว่าร่างกายมีปฏิกิริยาที่แตกต่างกันเมื่อตอบสนองต่ออุณหภูมิที่แตกต่างกันและรู้ว่าความร้อนนั้นจะกระตุ้นภูมิต้านทานให้ทำงานอย่างมีประสิทธิภาพได้มากขึ้นเช่นหากร่างกายได้รับสิ่งแปลกปลอมเข้าไปเช่นไวรัสหรือแบคทีเรียร่างกายจะกระตุ้นตัวมันเองให้สร้างความร้อนขึ้นมาอุณหภูมิสูงกว่า37เซลเซียสจะกระตุ้นกระบวนการของภูมิต้านทานให้ทำงานได้ดีกว่าดังนั้นการเป็นไข้เท่ากับการจุดชนวนของปฏิกิริยาของภูมิต้านทานนับเป็นปฏิกิริยาแบบธรรมชาติแท้ๆที่ร่างกายปรับตัวสู้กับเชื้อโรคหรืออาการอักเสบ ในสมัยก่อนที่ยังไม่มียาปฏิชีวนะใช้คนไทยโบราณมีวิธีใช้ความร้อนเพิ่มภูมิต้านทานให้กับตนเองภาคเหนือมีการขางแม่จีไฟการนั่งดินจี่ใช้ความร้อนไปกระตุ้นภูมิต้านทานให้ทำงานมีประสิทธิภาพมากขึ้น การอยู่ไฟในภาคเหนือในเมื่อการคลอดในสมัยโบราณเป็นเรื่องใหญ่ที่เกี่ยวข้องกับความเป็นความตายมีการเสียเลือดมากมายทางคลอดเกิดการฉีกขาดเป็นทางเข้าของแบคทีเรียเกิดการติดเชื้อพิธีกรรมในการคลอดการอยู่ไฟจึงเป็นเรื่องคอขาดบาดตายที่ผู้หญิงโบราณยึดถือกันอย่างเคร่งครัดสำหรับการอยู่ไฟของภาคเหนือแม่ก๋ำเดือนจะต้องอยู่เดือน”เข้าเส้า”อยู่กับความร้อนแต่ในห้องโดยเชื่อว่าเพื่อให้มดลูกเข้าอู่เร็วห้ามไม่ให้ออกไปไหนต้อง“ก๋ำกิ๋น”คือห้ามกินของแสลงและไม่ให้ได้กลิ่นฉุนเพราะจะทำให้ป่วยเป็นโรค“ลมผิดเดือน”ได้แต่สำหรับเวลาของการอยู่เดือนคือถ้าเป็นลูกสาวต้อง”เผื่อกี่เผื่อด้าย”แม่ก๋ำเดือนต้องอยู่ไฟ30วันเนื่องจากหากลูกสาวโตขึ้นจะต้องเรียนรู้การปั่นด้ายทอผ้าถ้าเป็นลูกชายให้อยู่ไฟ28วันถือเป็นเคล็ดให้หยุดคมหอกคมดาบจึงจะเห็นได้ว่าร่างกายของเราต้องการระยะเวลาประมาณ1เดือนเพื่อฟื้นสุขภาพตัวเองให้กลับมาแข็งแรงดังเดิม การใช้ความร้อนเฉพาะที่ในการรักษาโรคการใช้ความร้อนประคบเหมาะสำหรับอาการปวดข้อต่างๆปวดกล้ามเนื้อเช่นปวดหลังปวดไหล่ปวดขาปวดเข่าซึ่งการประคบแบบนี้เป็นการักษาเฉพาะที่ 1.การใช้ลูกประคบเป็นการใช้สมุนไพรพื้นบ้านของไทยหลายๆชนิดมาห่อรวมกันด้วยผ้าขาวเอาลูกประคบ2ลูกไปนึ่งให้ชุ่มไอน้ำแล้วเอาลูกประคบมานวดบริเวณที่ปวดอาศัยความร้อนจากลูกประคบทำให้กล้ามเนื้อผ่อนคลายเป็นการบรรเทาปวดที่ได้ผลทันทีความร้อนทำให้เลือดไปเลี้ยงบริเวณที่นวดขยายตัวทำให้ตัวยาสมุนไพรสามารถซึมเข้าไปในร่างกายมากขึ้นอาการอักเสบจะลดลง 2.การใช้ผ้าขนหนูชุบน้ำร้อนสลับเย็นประคบเป็นการใช้ความร้อนประคบเฉพาะที่ปวดที่อักเสบเรื้อรังโดยไม่ได้ใช้สมุนไพรการประคบร้อนวิธีนี้จะเรียกเอาเลือดมาเอ่ออยู่ในบริเวณนั้นเป็นการเอาความร้อนไปกระตุ้นเม็ดเลือดขาวให้ทำงานมากขึ้นอาการอักเสบและอาการปวดแทบจะลดลงทันทีส่วนการประคบเย็นจะทำให้หลอดเลือดบีบตัวไล่เลือดเก่าที่คั่งอยู่บริเวณนั้นกลับสู่ส่วนกลาวเพื่อเอาขยะและพิษจากการอักเสบไปกำจัดทิ้ง 3.การนวดย่ำข่างเป็นวิธีการบำบัดรักษาโรคภัยไข้เจ็บแบบพื้นบ้านล้านนาอีกประเภทหนึ่งโดยมากใช้สำหรับบำบัดหรือรักษาอาการเจ็บปวดตามร่างกายโดยใช้เท้าชุบน้ำยา(น้ำไพลหรือน้ำมันงา)แล้วไปย่ำลงบนขางที่เผาไฟจนร้อนแดงแล้วจึงไปย่ำบนร่างกายหรืออวัยวะของผู้ป่วยที่มีอาการเจ็บปวด ข้อมูลจาก:พญ.ลลิตาธีระสิริ รูปภาพจาก: https://jobschiangrai.com

ลักษณะหมู่บ้านของชาวล้านนา

หมู่บ้านของชาวล้านนามีรูปแบบอยู่ 2 ลักษณะคือ หมู่บ้านที่ตั้งอยู่ขนานกับเส้นทางสัญจร และหมู่บ้านที่กระจุกตัวเป็นกลุ่ม ซึ่งในลักษณะแรกมักเป็นหมู่บ้านที่ติดกับเส้นทางการค้า รองรับการค้าขาย ส่วนหมู่บ้านที่มีลักษณะเป็นกลุ่ม ตั้งอยู่ค่อนข้างไกลจากเส้นทางสัญจรหลัก เกิดจากการสร้างบ้านเรือนกระจายออกจากจุดศูนย์กลางของตัวหมู่บ้านออกไปเรื่อยๆ ตามการขยายตัวของคนในชุมชน ปัจจุบันเราไม่สามารถเห็นขอบเขตของหมู่บ้านแต่ละกลุ่มในเมืองใหญ่ได้อย่างชัดเจน เพราะการขยายตัวขึ้นอย่างรวดเร็วของสังคม หมู่บ้านต่างๆอยู่ติดๆกันเป็นผืนใหญ่ แต่ในชนบทบางแห่งยังคงพบว่าหมู่บ้านแต่ละที่มีระยะห่างไกลกันพอสมควร จึงเห็นเขตของหมู่บ้านอย่างชัดเจน โดยมีที่นาหรือป่าชุมชนตั้งอยู่ระหว่างแต่ละหมู่บ้าน ผังหมู่บ้านของชาวล้านนาในอดีต ค่อนข้างที่จะมีแบบแผนชัดเจน โดยทำเลที่เหมาะสมกับการตั้งหมู่บ้านที่ดีที่สุดคือต้องมีแหล่งน้ำ หากบริเวณนั้นมีพื้นที่ดอนและที่ราบแม่น้ำไหลผ่าน ก็จะตั้งบ้านเรือนอยู่บนที่สันดอน ส่วนที่ราบนั้นจะจำกัดไว้สำหรับการเพาะปลูก เพราะเป็นบริเวณที่น้ำชุ่มตลอดทั้งปี เหมาะแก่การปลูกข้าวเป็นอย่างยิ่ง ใจบ้าน เป็นส่วนที่สำคัญที่สุดของหมู่บ้านชาวล้านนาคือ ใจบ้านเปรียบได้กับขวัญของหมู่บ้าน ที่มีเทวาอารักษ์หรือเสื้อบ้านสถิตอยู่เพื่อคอยดูแลป้องกันสิ่งชั่วร้ายไม่ให้เข้ามาในหมู่บ้านได้ นิยมกำหนดให้อยู่ในบริเวณต้นไม้ใหญ่ หรือสร้างหอเสื้อบ้านขึ้นมาหรือปักเสาหลักเป็นเสื้อบ้านก็ได้ ซึ่งใจบ้านส่วนใหญ่จะอยู่กลางหมู่บ้านบริเวณเดียวกับข่วงบ้าน เป็นพื้นที่สาธารณะสำหรับทำกิจกรรมต่างๆของคนในหมู่บ้านร่วมกัน หอผีเสื้อบ้านหรือหอเจ้าบ้าน มักอยู่ใต้ต้นไม้ใหญ่หรือพื้นที่พิเศษแตกต่างไปจากพื้นที่โดยทั่วไป เช่น บริเวณจอมปลวก บริเวณที่ดอน เป็นต้น มีลักษณะเป็นเรือนจำลองขนาดเล็ก ในอดีตสร้างด้วยไม้ ตัวหอยกพื้นขึ้นสูงเล็กน้อย แต่ในปัจจุบันหมู่บ้านบางแห่งหอผีเสื้อบ้านชำรุด จึงสร้างใหม่เป็นอาคารก่อปูนชั้นเดียวขนาดใหญ่กว่าแบบเดิม ภายในหอผีมีชั้นสำหรับวางเครื่องสักการะและของใช้ของผี คือ ขันหมาก น้ำต้น ดาบ รูปปั้นม้าหรือช้าง ฯลฯ ทุกปีก็จะมีพิธีเซ่นไหว้ถวายเครื่องสังเวยให้ผีเสื้อบ้าน เพื่อเป็นการแสดงความเคารพและร้องขอให้ช่วยดูแลรักษาหมู่บ้านให้ปลอดภัย ข่วงบ้าน เป็นลานโล่งกว้าง ไม่มีสิ่งก่อสร้างหรือต้นไม้ขึ้นมากีดขวาง มักอยู่บริเวณหน้าหอผีเสื้อบ้านหรือใจบ้าน เป็นพื้นที่สาธารณะของคนในหมู่บ้านได้ใช้ประโยชน์ร่วมกัน เดิมทีใช้เป็นที่สำหรับจัดพิธีกรรมในการเลี้ยงผีบ้าน ภายหลังรูปแบบของหมู่บ้านมีการเปลี่ยนแปลง จากการขยายตัวของชุมชน ทำให้บางหมู่บ้านแทบไม่เหลือพื้นที่นี้ไว้ กลุ่มเรือน ลักษณะของหมู่บ้านชาวล้านนาในอดีตหรือชนบท จะกระจุกตัวรวมกันอย่างหนาแน่นบริเวณกลางหมู่บ้านแล้วก็เบาบางลงบริเวณท้ายบ้าน จากนั้นก็จะเป็นที่นาคั่นระหว่างหมู่บ้าน ถนนที่ใช้ในหมู่บ้านก็จะมีขนาดเล็กแคบและคดเคี้ยว ทางเข้าบ้านมีการแบ่งซอยย่อยออกไป แต่หมู่บ้านในเมืองที่มีกลุ่มเรือนกระจายตัวทั่วไปในบริเวณหมู่บ้านจนไม่มีพื้นที่ว่าง มักมีการกำหนดเขตโดยใช้ถนน หรือแม่น้ำแบ่งเขตหมู่บ้านแทน วัด ในแต่ละหมู่บ้านต้องมีวัดประจำของตัวเองเพื่อให้คนในชุมชนได้มีพื้นที่สำหรับการทำบุญและฟังเทศน์ธรรม อีกทั้งยังเป็นสถานที่จัดกิจกรรมร่วมกันของชุมชนในพิธีกรรมประเพณีต่างๆ ส่วนใหญ่หมู่บ้านแต่ละแห่งจะมีเพียงหนึ่งวัด แต่หากเป็นหมู่บ้านขนาดใหญ่ หรือเป็นหมู่บ้านที่แยกออกมาจากหมู่บ้านเดิม จะสร้างวัดใหม่เพิ่มขึ้น เพื่อให้คนในชุมชนได้ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาได้อย่างทั่วถึง ในอดีตวัดประจำหมู่บบ้านจะตั้งชื่อเหมือนกับหมู่บ้านนั้นๆ แต่ปัจจุบันบางแห่งอาจมีการตั้งชื่อใหม่อีกชื่อเพื่อความสวยงามทางภาษา อย่างไรก็ตามคนในหมู่บ้านก็ยังคงมีบทบาทในการทำนุบำรุงวัด และพระสงฆ์ในหมู่บ้านของตนเอง ซึ่งผู้ที่ทำบุญและเข้าร่วมพิธีสงฆ์ในวัดใดวัดหนึ่งตลอดเวลา จะเรียกตนเองว่าเป็น“ศรัทธาวัด” ของวัดนั้นๆ ส่วนใหญ่ก็จะเป็นศรัทธาวัดในหมู่บ้านนั้นเอง ที่นา เป็นพื้นที่สำหรับปลูกข้าวหรือพืชอื่นๆ มักอยู่บริเวณพื้นที่ลุ่มหรือใกล้กับแหล่งน้ำในแต่ละหมู่บ้านจะมีอาณาเขตที่นาอยู่รอบๆใจกลางของหมู่บ้าน ซึ่งหมู่บ้านก็จะมีเรือนหลายๆหลังอยู่กระจุกรวมกันเป็นกลุ่ม ถัดออกไปก็จะเป็นที่นาผืนใหญ่ ซึ่งเจ้าของที่นาแต่ละคนจะจำที่ของตนเองได้ โดยแบ่งที่นาแต่ละที่ออกจากกันด้วยคันนา

ทั้งหมด 8 รายการ

หญิงสาวชาวล้านนาในอดีตหวงน่องหวงขา มากกว่าหน้าอก

ฝาลับนาง

ครกมอง

การทำนาแบบล้านนาโบราณ (อุปกรณ์ เครื่องใช้ และขั้นตอนการทำนาล้านนาโบราณ)

ความร้อนบำบัดโรค ภูมิปัญญาจากชาวบ้าน

ประโยชน์ทางการแพทย์แผนปัจจุบันจากตำรายาแผนโบราณ

ลักษณะหมู่บ้านของชาวล้านนา

การตั้งถิ่นฐานของชาวล้านนา

คลังความรู้ล้านนาคดี