ศาสนาและความเชื่อของชาวล้านนา

ความเชื่อดั้งเดิมของชาวล้านนา มีแนวคิดพื้นฐานเกี่ยวกับเรื่องผีผสมผสานกับความเป็นพุทธได้อย่างลงตัว  เสมือนหนึ่งว่าผีและพุทธร่วมกันสร้างโลกทัศน์ให้ชาวล้านนามีรูปแบบเฉพาะของตนเอง  ดังเช่นในขณะที่มีการเลี้ยงผีปู่แสะย่าแสะ  ก็จะต้องขึงภาพพระบฏเพื่อเป็นสัญลักษณ์การมาถึงของพระพุทธเจ้าด้วย

ผี  เป็นความเชื่อดั้งเดิมของชาวล้านนา  มีลักษณะเป็นวิญญาณศักดิ์สิทธิ์หรือเทวดาอารักษ์ที่คอยดูแลคุ้มครองคนและสถานที่ให้ปลอดภัยจากสิ่งชั่วร้าย  ดังนั้นผีในโลกทัศน์ของชาวล้านนาจึงไม่ได้น่ากลัวหรือคอยหลอกหลอนคน  แต่ความรู้สึกที่มีต่อผีจะเป็นเหมือนมิตรที่สร้างความอุ่นใจให้กับตน  ทั้งนี้ผีก็มีหน้าที่แตกต่างกันไปตามสถานที่ที่ดูแล  เช่น  ผีเสื้อเมืองหรืออารักษ์เมือง  จะเป็นผู้ดูแลเมือง  ส่วนผีเสื้อบ้านก็จะมีหน้าที่ในการปกป้องดูแลหมู่บ้านเป็นต้น  อีกทั้งยังมีผีที่คอยดูแลคนในครอบครัวโดยตรง  ซึ่งจะมีความสัมพันธ์กับเครือญาติเดียวกันฐานะที่เป็นผีบรรพบุรุษ

            แม้ว่ายุคสมัยจะผ่านมานานเพียงใด  แต่ความสัมพันธ์ระหว่างคนกับผียังคงมีสายใยเชื่อมโยงกันอย่างหนาแน่น  เพราะความเชื่อเรื่องผีถูกผนวกกลืนเข้าสู่จารีตประเพณีของชาวล้านนามาช้านาน  ดังเช่น  ความเชื่อในเรื่องเสียผี  เกี่ยวกับสาวล้านนาที่ถูกเนื้อต้องตัวกับผู้ชาย  ฉะนั้นฝ่ายชายจะต้องทำการใส่ผีให้กับฝ่ายหญิงทันที  ซึ่งความเชื่อดังกล่าวแสดงถึงพื้นฐานของสังคมและวัฒนธรรมที่ให้ความสำคัญกับ  “ผีบรรพบุรุษหรือผีปู่ย่า”  เป็นอย่างมาก  แม้กระทั่งการแสดงออกถึงความกตัญญูและเคารพยำเกรงต่อผีปู่ย่า  ชาวล้านนาจะจัดพิธีฟ้อนผีขึ้นเป็นประจำทุกปีในช่วงหน้าแล้ง (มีนาคม - มิถุนายน)  เพื่อถวายเครื่องเซ่นสังเวยให้กับผีปู่ย่าประจำแต่ละตระกูล  ทั้งยังเป็นการพบปะพูดคุยกันระหว่างผีปู่ย่ากับลูกหลานของตน  หากใครมีเรื่องทุกข์ร้อนใจหรือมีอาการเจ็บป่วยใดๆ  ที่แพทย์แผนปัจจุบันรักษาไม่ได้  ก็จะขอความช่วยเหลือจากผีปู่ย่าให้ช่วยรักษาด้วยการเป่ามนต์คาถา  อันเป็นวิธีการที่ช่วยเยียวยาจิตใจแก่ผู้ป่วยได้มีกำลังใจที่ดีอีกครั้งหนึ่ง

            ขวัญ  ในความเข้าใจของชาวล้านนาหมายถึง  หมุดหมาย  ศูนย์กลาง  หรือสิ่งสำคัญที่แสดงถึงความมีตัวตน  โดยเชื่อว่าขวัญของคนอยู่กลางกระหม่อม  เป็นสิ่งสำคัญที่อยู่คู่กับจิตและกาย  คนปกติทั่วไปจะมีขวัญครบสมบูรณ์ทั้ง  32  ขวัญ  จะมีสติ  มีสุขภาพแข็งแรง  แต่หากใครที่ทำขวัญตกหล่นหายไป  อาจเกิดจากความตกใจหรืออุบัติเหตุ  ก็จะเจ็บป่วยได้ง่าย  จึงต้องมีการเรียกขวัญให้คืนกลับมาดังเดิม 

เช่นกันกับตัวคน  เมืองก็ต้องมีขวัญเช่นกัน  แต่ขวัญของเมืองจะอยู่ในรูปของ “เสาหลักเมือง”  ในจังหวัดเชียงใหม่เรียกว่า  “เสาอินทขิล”  หากเป็นหมู่บ้านต้องมี  “เสาใจบ้าน”  ปักอยู่กลางหมู่บ้านเพื่อความเป็นสิริมงคล

            พุทธศาสนา  เป็นอีกหนึ่งศรัทธาความเชื่อของชาวล้านนาที่ไม่เคยจางหายไป  นับตั้งแต่ครั้งที่พระสุมณะเถระนำพุทธศาสนาเถรวาทมายังดินแดนล้านนาในช่วงพุทธศตวรรษที่ 19 จิตวิญญาณของความเป็นชาวพุทธทำให้เกิดงานศิลปกรรมทางศาสนาที่มีความงามและมีเสนห์อย่างลึกซึ้ง  ผ่านแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์งานโดยใช้ระบบสัญลักษณ์ที่แฝงไปด้วยปริศนาธรรมทางศาสนา 

            วัด  รูปแบบวัดล้านนามีวิหารเป็นที่ประกอบพิธีกรรมต่างๆ  โดยมีพระธาตุเจดีย์เป็นศูนย์กลางของวัด  ซึ่งทั้งสองส่วนนี้จะอยู่ในแนวเดียวกัน  รวมทั้งซุ้มประตูโขงที่เป็นประตูทางเข้าด้านหน้าวัดด้วย  นอกจากวัดจะมีคุณค่าในด้านศิลปกรรมล้านนาแล้ว  วัดยังมีความสำคัญกับชาวล้านนา  ในฐานะที่เป็นศูนย์รวมจิตใจมาแต่อดีต  เพราะเป็นสถานที่สำหรับศึกษาหาความรู้ทั้งในทางธรรมและในทางวิชาการอื่นๆ  ดังจะเห็นว่าภายในวัดมีการสอนภาษาบาลี  สอนพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้า  รวมถึงเป็นแหล่งรวมรวมและเผยแพร่งานศิลปกรรมทางศาสนา  ที่สะท้อนให้เห็นความงามจากพลังแห่งความศรัทธาที่เหนือการประเมินค่าเป็นเงินตราได้

สิ่งหนึ่งที่ทำให้เห็นถึงความสำคัญของพุทธศาสนาในชาวล้านนา  คือประเพณีต่างๆ ทั้ง  12  เดือน  ล้วนแล้วเกี่ยวข้องกับพุทธศาสนาแทบทั้งสิ้น  แม้กระทั้งกิจกรรมต่างๆ ในช่วงชีวิตหนึ่งก็ยังมีความสัมพันธ์กับพุทธศาสนาด้วย  อาทิ  การขึ้นบ้านใหม่  การบวช  การสืบชะตา  เป็นต้น  ชาวล้านนานิยมไปทำบุญตักบาตรที่วัดในช่วงวันพระ  เพื่อเป็นการรักษาศีล  ทำจิตใจให้บริสุทธิ์  ทั้งยังเชื่อว่าการทำบุญจะช่วยส่งกุศลให้ตนไปเกิดบนสวรรค์หรือได้เกิดในยุคพระศรีอาริยเมตไตร  หากไม่สามารถไปวัดได้ก็จะสวดมนต์ไหว้พระที่บ้านเป็นประจำ  ดังนั้นเรือนทุกหลังจึงต้องมีหิ้งพระไว้กราบไหว้บูชา  เพื่อเตือนสติตนให้อยู่ในศีลในธรรม

            นอกจากการทำบุญในช่วงวันพระและวันสำคัญทางศาสนาแล้ว  ชาวล้านนายังเชื่อว่าการทำทานก็เป็นอีกวิธีหนึ่งที่สามารถสร้างผลบุญกุศลได้  จึงเกิดประเพณีปอยหลวงขึ้นในช่วงหลังฤดูเก็บเกี่ยวข้าว  ซึ่งถือว่าเป็นการทำบุญใหญ่ประจำปีอีกครั้งหนึ่งที่เกือบทุกหมู่บ้านได้จัดขึ้น  โดยมีการถวายปัจจัยไทยทาน  รวมถึงข้าวของเครื่องใช้ที่จำเป็นสำหรับวัด  เช่น  ไม้  กระเบื้อง  จานชาม  กาละมัง  เป็นต้น